Pygmalion Karatzas
Architectural, Fine Art & Commercial Photography
KTIRIO MAGAZINE INTERVIEW
Συνέντευξη για το περιοδικό ΚΤΙΡΙΟ
Ιούλιος 2018
01. Τι σας εμπνέει κατά τη φωτογράφηση ενός έργου; Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα ενός έργου που σας προκαλούν να συνθέσετε όμορφες εικόνες;
Αυτό που με εμπνέει είναι η ιδιαιτερότητα που φέρει το κάθε έργο και οι τρόποι με τους οποίους μπορεί αυτό να αποτυπωθεί και να αναδειχθεί. Τα στοιχεία του έργου που το κάνουν όμορφο είναι ένα από τα ζητούμενα του σχεδιασμού και της υλοποίησης, και έχει οριστικοποιηθεί μεταξύ του αρχιτέκτονα και του ιδιοκτήτη πριν στήσω την κάμερα. Τα σημεία φυγής, η γραμμικότητα, οι ξεκάθαρες ογκοπλασίες, η σχέση του έργου με τον περιβάλλοντα χώρο, η θέα, η εφαρμογή των υλικών, ο τρόπος που το φως επηρεάζει τους χώρους, η συσχέτιση και η επικοινωνία των επί μέρους στοιχείων μεταξύ τους (είτε λειτουργικά, είτε χωροταξικά), είναι μερικά από τα στοιχεία που εξερευνώ με τον φακό.
02. Ποιες βασικές αρχές διέπουν τη σύνθεση ενός φωτογραφικού "κάδρου";
Η αίσθηση της ισσοροπίας και αρμονικής τάξης μεταξύ των στοιχείων, η συμμετρία, η σχέση θετικού και αρνητικού χώρου, η αφαιρετικότητα, είναι μερικές από τις συνθετικές αρχές που διέπουν τα κάδρα. Κατά την διάρκεια της φωτογράφισης προσπαθώ να καλύψω μια λίστα ζητουμένων: λήψεις που δείχνουν το έργο στο γειτονικό ή ευρύτερο περιβάλλον του, γενικές εξωτερικές λήψεις και προσόψεις σε διαφορετικές ώρες της ημέρας με τον φυσικό φωτισμό και το σούρουπο με τον τεχνητό φωτισμό, κοντινά πλάνα και λεπτομέρειες, τους εσωτερικούς χώρους, την σχέση μεταξύ τους και με τους εξωτερικούς, λήψεις με και χωρίς την ανθρώπινη παρουσία. Αυτό απαιτεί τουλάχιστον μια ολόκληρη ημέρα και σε μερικές περιπτώσεις περισσότερες. Ύστερα έρχεται η επιλογή των λήψεων στις οποίες θα κάνω την ψηφιακή επεξεργασία στο Lightroom και στο Photoshop (στην ερώτηση 7 αναφέρω περισσότερα γι᾽ αυτό το στάδιο). Μετά την επεξεργασία μπαίνουν οι φωτογραφίες στις όμαδες της παραπάνω λίστας έτσι ώστε οι αρχιτέκτονες, οι ιδιοκτήτες, οι συντάκτες, οι προμηθευτές να επιλέξουν αυτές που θέλουν για να αφηγηθούν το έργο. Η διαδικασία αυτού του editing μπορεί να γίνει σε συνεργασία ή και αυτόνομα. Αν θέσουμε το ερώτημα ποιά λήψη εκφράζει και αντιπροσωπεύει πιο ουσιαστικά το έργο, τότε τα κριτήρια μας οδηγούν σε διαφορετικές επιλογές από αυτές αν θέσουμε το ερώτημα ποιά σειρά εικόνων παρουσιάζει το έργο όσο το δυνατό πληρέστερα. Και οι δύο επιλογές έχουν την χρήση τους. Με την περιγραφή της διαδικασίας αυτής θέλω να προσθέσω πως η σύνθεση ενός αρχιτεκτονικού φωτογραφικού “κάδρου” δεν αφορά μόνο μια λήψη αλλά και την αλληλουχία λήψεων, καθώς και την επίγνωση του κοινού με το οποίο θέλουμε να επικοινωνήσουμε.
03. Υπάρχει κάποια κατηγορία αρχιτεκτονικών έργων που επιτρέπει στο φωτογράφο μεγαλύτερο πεδίο έκφρασης;
Το πεδίο έκφρασης πιστεύω πως εξαρτάται περισσότερο από την φωτογραφική ματιά παρά από τον τύπου του έργου. Είτε είναι δημόσιο έργο μεγάλης κλίμακας, είτε μικρό ιδιωτικό έργο, ο φωτογράφος έχει στην διάθεσή του το ίδιο εύρως έκφρασης. Όπως ένα αρχιτεκτονικό έργο μπορεί να έχει πολλαπλά επίπεδα ανάγνωσης ανεξάρτητα από το μέγεθος και τον τύπο του, έτσι και η φωτογραφία μπορεί να εκφράσει ένα εύρως απόψεων και αντιλήψεων. Παραδείγματος χάριν, η θεωρία Integral του Ken Wilber υποστηρίζει πως υπάρχουν πέντε ευρύτερα αλλά βασικά στοιχεία συνειδητότητας που επηρεάζουν το εύρως έκφρασης: στάδια, καταστάσεις, περιοχές, διαστάσεις και τύποι. Ο καθηγητής Mark DeKay έχει εφαρμόσει αναλυτικά την θεωρία αυτή πάνω στην αρχιτεκτονική στο βιβλίο ‘Integral Sustainable Design’, και μαζί παρουσιάσαμε πρόσφατα το άρθρο ‘Integral Lens: exploring a multi-perspectival approach to architectural photography’ στο 3ο Integral European Conference. Μπορείτε να το βρείτε online στην ιστοσελίδα μου με πολλά παραδείγματα αρχιτεκτονικής φωτογραφίας.
04. Η παρουσία και η συνεργασία με τον αρχιτέκτονα είναι απαραίτητες για την αρτιότητα μιας φωτογράφησης;
Η παρουσία και η συνεργασία με τους αρχιτέκτονες μπορεί να βοηθήσει χωρίς αυτό να σήμαινει πως είναι απαραίτητη για την αρτιότητα του αποτελέσματος. Τα τελευταία χρόνια συναντάμε όλο και πιο συχνά παραδείγματα φωτογράφων που η οπτική τους ματιά καλύπτει τις απαιτήσεις των δημιουργών σε έργα που δεν τους τα είχαν αναθέσει και δεν είχαν επικοινωνία μαζί τους πριν την φωτογράφιση. Μια ερμηνεία το σχετίζει αυτό με την μετάβαση από την Μοντέρνα αντίληψη στην Μεταμοντέρνα. Η Μοντερνισμός στην αρχιτεκτονική μιλούσε για καθολικές λύσεις και αντίστοιχα η μοντερνιστική οπτική στην φωτογραφία εμπεριέχει την αντίληψη πως μια οπτική είναι η πιο αντιπροσωπευτική, ή πιο καθοριστική, ή πιο “ορθή”. Η Μεταμοντέρνα θεώρηση έφερε τον πλουραλισμό των πολλαπλών οπτικών που η κάθε μια έχει την αξία της, την χρήση της, και την αλήθεια της. Ένας ακόμα λόγος χρήσης των πολλαπλών οπτικών είναι και ο πολλαπλασιασμός των μέσων ενημέρωσης στην εποχή της πληροφορίας. Όταν αναφερόμαστε σε μια συντακτική απεικόνιση ενός έργου, τότε η συνθετική ματιά φωτογράφου και αρχιτέκτονα είναι η καθοριστική στο αποτέλεσμα. Όταν όμως αναφερόμαστε σε τοπογραφικές ή καλλιτεχνικές απεικονίσεις, τότε το αποτέλεσμα καθορίζεται και από άλλα κριτήρια. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων είναι οι Hufton + Crow, ο Rasmus Hjortshøj, ο Andrew Prokos, κ.α. όπου πρώτα προσέδωσαν την δική τους ματιά σε αρχιτεκτονικά έργα και ύστερα προέκυψε η συνεργασία με τους αρχιτέκτονες. Παρομοίως έχει συμβεί και με δικές μου φωτογραφίσεις έργων των Anmahian Winton, Diller Scofidio + Renfro, Voorsanger Mathes, Patrick Genard, Fouad Samara. Όπως ο αρχιτέκτονας προσπαθεί να συνθέσει ένα έργο που να καλύπτει τις απαιτήσεις του προγράμματος και των πελατών, και ταυτόχρονα να είναι πιστός στο προσωπικό του όραμα και την αντίληψή του για την αρχιτεκτονική γενικότερα, έτσι και ο φωτογράφος προσπαθεί να συνδιαλέγεται μεταξύ του φωτογραφικού μέσου και των έργων που απεικονίζει.
05. Οι σπουδές αρχιτεκτονικής και η γνώση σας στο σχεδιασμό και στη σύνθεση ενός αρχιτεκτονικού έργου με ποιο τρόπο σας βοηθούν στην αρχιτεκτονική φωτογράφηση;
Οι σπουδές και η άσκηση του επαγγέλματος έχουν παίξει σημαντικό ρόλο. Καταρχάς η αρχιτεκτονική φωτογραφία είναι οργανικό μέρος της εκπαίδευσης και της πρακτικής. Ως φοιτητές και ως αρχιτέκτονες μελετούμε συνεχώς αρχιτεκτονικές φωτογραφίες και έτσι γίνεται ένα αναπόσπαστο κομμάτι της δουλειάς μας. Βέβαια όταν ξεκινάμε να φωτογραφίζουμε αρχιτεκτονικά έργα αντιλαμβανόμαστε πως απαιτούνται επιπλέον και διαφορετικές γνώσεις. Σίγουρα όμως η ανάγνωση του έργο και η επικοινωνία με τους δημιουργούς του μπορεί να γίνει πιο άμεσα και σε βάθος, έχοντας το αρχιτεκτονικό υπόβαθρο. Οι απτές και μη-απτές αρχές της σύνθεσης ενός έργου, η χρήση του φωτός, του προσανατολισμού, της τοπογραφίας, και του βιοπεριφεριακού πλαισίου, τα υλικά και οι κατασκευαστικές εφαρμογές, η λειτουργικότητα, είναι στοιχεία που ως αρχιτέκτονες αναγνωρίζουμε την αξία τους και τον ρόλο τους στο τελικό αποτέλεσμα. Πέρα όμως από τα επί μέρους, η αγάπη και η εκτίμηση που έχει καλλιεργηθεί αυτά τα χρόνια για την αρχιτεκτονική, δίνει την έμπνευση και παραμένει η κινητήρια δύναμη.
06. Σε ποιο βαθμό χρησιμοποιείτε τα σύγχρονα εργαλεία ψηφιακής επεξεργασίας των φωτογραφιών;
Συμπτωματικά ξεκίνησα να ασχολούμαι πιο συστηματικά με την αρχιτεκτονική φωτογραφία το ίδιο διάστημα που έκανα εντατικά μαθήματα αρχιτεκτονικού φωτορεαλισμού με το 3D Max και το V-Ray, όπου μέρος των μαθημάτων ήταν και η επεξεργασία των renders στο Photoshop, καθώς και η εποχή που άρχισε να διαδίδεται η φωτογραφία HDR. Πειραματίστηκα για ένα διάστημα με διάφορες τεχνικές ψηφιακής επεξεργασίας μέχρις ότου ανακάλυψα το workflow του φωτογράφου Serge Ramelli που ξεκινά με τα raw αρχεία στο Lightroom και καταλήγει στο Photoshop. Ένα μεγάλο ποσοστό των τελικών φωτογραφιών έχουν ψηφιακή επεξεργασία (στο white balance και τα χρώματα, στην πιο φυσική ανάδειξη των highlights και των shadows, στην ευκρίνεια των υλικών, στην αίσθηση του βάθους και της παρουσίας, στην συμπλήρωση του φωτισμού, κ.α.). Σε γενικές γραμμές, θα χώριζα τις φωτογραφίες μου σε τρεις κατηγορίες αναφορικά με την επεξεργασία: σε αυτές που η επεξεργασία δεν έχει να τους προσθέσει κάτι, σε αυτές που η επεξεργασία έπαιξε μεγάλο ρόλο στην τελική τους μορφή, και σε αυτές που αν δει κάποιος το πριν και το μετά αντιλαμβάνεται σημαντική βελτίωση αλλά που έχει γίνει με τέτοιο τρόπο ώστε η επεξεργασία να μην είναι προφανής αλλά βοηθητική. Εν τέλει, όλα τα τεχνικά στοιχεία που βοηθούν να δημιουργήσουμε ένα έργο, έχουν δευτερεύουσα σημασία, την πρώτη έχει το έργο αυτό να εκφράζει τον δημιουργό και να επικοινωνεί, να συγκινεί, να λειτουργεί, να προσφέρει.
07. Από τα έργα που έχετε φωτογραφήσει ποιο / ποια έχουν μείνει χαραγμένα στη μνήμη σας και για ποιο λόγο;
Είχα την τύχη τα τελευταία 5 χρόνια να φωτογραφίσω περίπου 200 έργα από Ελλάδα, Ευρώπη, Κατάρ, ΗΠΑ και Λίβανο. Από το κάθε έργο έχω ιδιαίτερες αναμνήσεις. Το καθένα είχε τις δικές του εκπλήξεις, προκλίσεις και ανταμοιβή ως αποτέλεσμα. Πραγματικά το βρίσκω αδύνατο να ξεχωρίσω κάποιο συγκεκριμένο. Σπουδάζοντας και ασκώντας την αρχιτεκτονική για 18 χρόνια, έχει γίνει η δεύτερη φύση μου, και η καλή αρχιτεκτονική παραμένει να με συναρπάζει όπου και αν την βλέπω. Είναι μεγάλη μου χαρά που μέσω της αρχιτεκτονικής φωτογραφίας βίωσα εξαιρετικά παραδείγματα αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και κατασκευής και τιμή μου να μεταφέρω αυτές τις εντυπώσεις μέσα από τον φακό μου στο κοινό.
08. Ποια συμβουλή θα δίνατε σε ένα νέο φωτογράφο, που ξεκινάει τώρα την
ενασχόλησή του με την αρχιτεκτονική φωτογραφία;
Θα τον συμβούλευα να εξερευνήσει τις ποικίλες εκφράσεις της αρχιτεκτονικής φωτογραφίας. Από το 2014 που ξεκίνησα να συνεργάζομαι ως photo editor στο Δανέζικο Κέντρο Αρχιτεκτονικής, έχουμε παρουσιάσει 23 φωτογράφους (link: https://arcspace.com/thecamera/) καλύπτοντας το τυπολογικό φάσμα από τοπογραφικές σε συντακτικές και καλλιτεχνικές. Οι συνεντεύξεις με τους φωτογράφους και η επιλογή φωτογραφιών από το συνολικό τους portfolio είναι κατά την γνώμη μου ένα πλούσιο αρχείο μελέτης και έμπνευσης για κάποιον που ξεκινά να γνωρίζει το είδος αυτό. Ελπίζω στο μέλλον να καταφέρουμε να έχουμε μια έκδοση και έκθεση με αυτό το υλικό. Εκτός από αυτή την συλλογή που είναι διαθέσιμη online, υπάρχουν και εξαιρετικές εκδόσεις, όπως το ‘Shooting Space: Architecture in Contemporary Photography’ από την Phaidon, που παρουσιάζει την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής φωτογραφίας από τον Μοντερνισμό μέχρι σήμερα. Θα τον συμβούλευα επίσης να ξεκινήσει να πειραματίζεται ο ίδιος με διαφορετικές τεχνοτροπίες, οπτικές και θεματικές, και μέσα από προσωπικά project που εκφράζουν και εξελίσσουν το εσωτερικό του όραμα και δημιουργικές εμπνεύσεις, και μέσα από αναθέσεις που εμπεριέχουν συλλογικές οπτικές και συνεργασίες. Όσο περισσότερο ασκούμαστε πάνω στο αντικείμενο αυτό από διαφορετικές θέσεις, τόσο περισσότερο εμπλουτίζεται η οπτική μας και - ιδανικά - μεταφέρεται στο έργο μας, και επικοινωνεί σε πολλαπλά επίπεδα.